Γονιμότητα: Την ξεχνάμε, μας ξεχνάει…

«Περίπου ένα στα τρία ζευγάρια στις μέρες μας αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας είτε ως πρωτογενές περιστατικό, όταν δηλαδή δεν έχουν άλλο παιδί, είτε ως δευτερογενές περιστατικό, όταν έχοντας ήδη ένα παιδί, προσπαθούν για το δεύτερο».
Πότε όμως ένα ζευγάρι θεωρείται υπογόνιμο; «Όταν μετά από έναν χρόνο συστηματικών προσπαθειών, δηλαδή όταν το ζευγάρι υπολογίζει τις γόνιμες ημέρες της γυναίκας και έχει σεξουαλικές επαφές στη διάρκεια αυτών των ημερών (και άρα περισσότερες πιθανότητες σύλληψης), το ζευγάρι εξακολουθεί να μην έχει πετύχει εγκυμοσύνη ».

Πού οφείλεται;
Στις γυναίκες η γονιμότητα μειώνεται σημαντικά με την ηλικία, πολύ ταχύτερα απ’ ό,τι στους άνδρες. Καθώς οι γυναίκες μεγαλώνουν, μειώνεται το απόθεμα των ωοθηκών τους, δηλαδή μειώνεται ο αριθμός των λειτουργικών ωοθυλακίων που έχουν απομείνει στις ωοθήκες. Επίσης, το ενδομήτριο μπορεί, όσο περνούν τα χρόνια, να γίνει λεπτότερο και λιγότερο φιλόξενο για ένα γονιμοποιημένο ωάριο. Το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα μπορεί να επηρεαστεί επίσης από διάφορες ασθένειες. Συχνές αιτίες υπογονιμότητας είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, η ενδομητρίωση και η ανωμαλία στην έκκριση των ορμονών FSH και LH, λόγω σωματικού ή συναισθηματικού στρες ή λόγω απότομης μεταβολής του βάρους της γυναίκας.

Ο ανδρικός παράγοντας
Παλαιότερα, ο έλεγχος της γονιμότητας ενός άνδρα ξεκινούσε όταν πια η γυναίκα είχε ολοκληρώσει όλες τις εξετάσεις και αποδεικνυόταν ότι δεν έχει κάποιο εμφανές οργανικό πρόβλημα. Ωστόσο, ο έλεγχος του άνδρα είναι σημαντικό να ξεκινάει ταυτόχρονα με τον έλεγχο της γυναίκας, με τη συνεργασία γυναικολόγου και ουρολόγου, γιατί η υπογονιμότητα μπορεί να οφείλεται εξίσου στον ανδρικό παράγοντα ή να οφείλεται και στους δύο.
Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό ευθύνης μοιράζεται μεταξύ των δύο πλευρών. Όπως διευκρινίζει ο ειδικός, «για το 30% των περιπτώσεων υπογονιμότητας ευθύνεται η γυναίκα, για το 30% ο άνδρας, και υπάρχει και ένα 40% που οφείλεται και στους δύο». Οι λόγοι για τους οποίους ένας άνδρας μπορεί να εμφανίσει υπογονιμότητα είναι:

• περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η περιβαλλοντική ρύπανση. Μελέτες έχουν δείξει ότι άνδρες που εκτίθενται περισσότερο σε καυσαέρια, έχουν χειρότερη ποιότητα σπέρματος και λιγότερα σπερματοζωάρια.

• οι διατροφικές συνήθειες. Ο μεγαλύτερος εχθρός του ανδρικού σπέρματος είναι οι ελεύθερες ρίζες, οι οποίες παράγονται από το ίδιο το σώμα, από την «κακή» διατροφή και τις καταχρήσεις. Μια διατροφή φτωχή σε θρεπτικά συστατικά και βιταμίνες μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στη γονιμότητα. Ως εκ τούτου καλό είναι να αποφεύγονται οι στερητικές δίαιτες και το fast food και η διατροφή του άνδρα να περιλαμβάνει συστατικά όπως ψευδάργυρο (λειτουργεί σαν προωθητικό για να φτάσει το σπερματοζωάριο στο ωάριο και να επιτευχθεί σύλληψη) και βιταμίνες C και Ε (βελτιώνουν την ποιότητα του σπέρματος). Η σόγια που περιέχεται σε πολλά προϊόντα έχει ενοχοποιηθεί από κάποιους ειδικούς για την ανδρική υπογονιμότητα λόγω των ισχυρών φυτοοιστρογόνων που περιέχει. Ακόμη, ορισμένα μεγάλα ψάρια όπως π.χ. ο ξιφίας, ενδέχεται να είναι βεβαρυμμένα με υδράργυρο, ένα από τα βαρέα μέταλλα που βλάπτουν την γονιμότητα και όχι μόνο.

• το κάπνισμα που προκαλεί βλάβη στη βιοσύνθεση της τεστοστερόνης, στη σπερματογένεση, στην ωρίμανση των σπερματοζωαρίων, ενώ συμβάλλει και στην ελάττωση της γονιμοποιητικής ικανότητας.

• το laptop και το κινητό τηλέφωνο. Όταν βρίσκονται κοντά στο γεννητικό σύστημα του άνδρα, αυξάνουν τη θερμοκρασία του όσχεου πάνω από τα επίπεδα που θεωρούνται ασφαλή και επιδρούν στην ποιότητα του σπέρματος και στη γονιμότητα.

• διάφορες παθήσεις και νοσήματα (συγγενείς, γονιδιακές ή ενδοκρινολογικές), όπως: φλεγμονές των όρχεων, με πιο γνωστή την προκαλούμενη από παρωτίτιδα, καθώς και σοβαρές φλεγμονές του προστάτη. Ο σακχαρώδης διαβήτης παίζει επίσης σημαντικό ρόλο, καθώς επηρεάζει τόσο τη στυτική λειτουργία του πέους όσο και στην ποιότητα της σπερματογένεσης. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, επιπλέον, αποτελεί μία σημαντική αιτία υπογονιμότητας στον άντρα.

• Παλαιότερες χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα.

• Πολλές φορές όμως, η υπογονιμότητα είναι ιδιοπαθής, δεν μπορούμε δηλαδή να βρούμε μια σαφή αιτία της στο ιστορικό του ασθενούς.

Σύμφωνα με μελέτες, η ποιότητα και η ποσότητα του σπέρματος των ανδρών τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί σημαντικά. «Γενικά υπάρχει μια πτωτική πορεία της ποιότητας του σπέρματος τα τελευταία 50 χρόνια. Σε αυτό συνηγορούν όλοι οι παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω. Επίσης, το στρες και το άγχος ανήκει στους παράγοντες που επηρεάζουν το μικροπεριβάλλον του σπέρματος. Έχει βρεθεί ότι οι προσωπικότητες τύπου άλφα, εκείνοι δηλαδή που ζουν με μεγαλύτερη ένταση, άγχος, φιλοδοξία και ανταγωνιστικότητα, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν υπογονιμότητα. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι έχουν μεγαλύτερα ποσοστά υπογονιμότητας». Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για τη σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και της υπογονιμότητας, οι βασικότερες από τις οποίες είναι οι εξής:

• Τα διαφορετικά επίπεδα ορμονών στους παχύσαρκους άνδρες

• Η υπερθέρμανση των όρχεων, λόγω του υπερβολικού λίπους που συγκεντρώνεται στην περιοχή. Είναι γνωστό ότι έστω και μικρή αύξηση της θερμότητας, πέραν του φυσιολογικού στην περιοχή των όρχεων, συνοδεύεται από ανωμαλίες της σπερματογένεσης.

• Ο τρόπος ζωής και η διατροφή των παχύσαρκων, που μπορεί να οδηγεί σε αλλοιώσεις της ποιότητας του σπέρματος.

Πώς μπορεί να διαπιστώσει ένας άνδρας αν είναι ή όχι υπογόνιμος;
Όσον αφορά στον ανδρικό παράγοντα, ο έλεγχος περιλαμβάνει τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού, την καταγραφή των συνηθειών του άνδρα (κάπνισμα, αλκοόλ, διατροφή), κλινική εξέταση, η οποία περιλαμβάνει εξέταση των γεννητικών οργάνων, έλεγχο ενδοκρινολογικών ανωμαλιών και σπερμοδιάγραμμα.

Ο ρόλος της διατροφής
«Υπάρχουν διάφορες βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, που έχουν μελετηθεί και έχει βρεθεί ότι βελτιώνουν την ποιότητα του σπέρματος. Άρα, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών μας ή η συμπλήρωση της διατροφής με αυτά τα στοιχεία, με τη βοήθεια συμπληρωμάτων, θα μπορούσαν να ωφελήσουν». Παραδείγματα τέτοιων στοιχείων είναι τα αντιοξειδωτικά, η καρνιτίνη, το συνένζυμο Q10, το σελήνιο, το λυκοπένιο, η αργινίνη και πολλά άλλα.
Το λυκοπένιο βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση στο σπέρμα. Όσο πιο αυξημένη είναι η πρόσληψη λυκοπενίου από τη διατροφή, τόσο αυξάνονται τα ποσοστά του λυκοπενίου στο σπέρμα. Πλούσιες πηγές λυκοπένιου είναι οι σάλτσες ντομάτας, η κέτσαπ και οι φρέσκιες ντομάτες.
Το σελήνιο είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό που λαμβάνει μέρος σε πλήθος αλυσιδωτών αντιδράσεων, ενώ επηρεάζει τα κύτταρα του Leydig που παράγουν τεστοστερόνη στον άνδρα. Έρευνες^1,2 έδειξαν ότι η χορήγηση σεληνίου σε μορφή συμπληρώματος αύξησε την κινητικότητα του σπέρματος καθώς και τις πιθανότητες γονιμοποίησης στους περισσότερους άνδρες.
Ψευδάργυρος και φυλλικό οξύ παίζουν ρόλο στη σύνθεση του DNA και του RNA. Ανεπάρκεια ψευδαργύρου έχει σαν κλινικό σύμπτωμα τη μειωμένη σπερματογένεση και τη μειωμένη γονιμότητα. Ο ψευδάργυρος βρίσκεται στα οστρακοειδή και το ψαχνό κρέας, ενώ το φυλλικό οξύ σε σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά και σε εμπλουτισμένα δημητριακά.
Η αργινίνη είναι ένα αμινοξύ που αποτελεί σημαντικό συστατικό του σπερματικού υγρού και εξασφαλίζει την καλή ροή του αίματος στη γεννητική περιοχή.
Τέλος, το συνένζυμο Q10 είναι ένα από τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά, που σταθεροποιεί τις μεμβράνες των κυττάρων, με θετική επίδραση στην κινητικότητα του σπέρματος.

Τι λύσεις υπάρχουν;
Στον άνδρα, υπάρχουν ορισμένες σαφείς διορθώσιμες αιτίες. «Ένας κλασικός τέτοιος παράγοντας είναι η κιρσοκίλη, που σημαίνει κιρσοί των φλεβών του συμπλέγματος του όρχι, που διορθώνεται χειρουργικά. Επίσης, αν υπάρχει πρόβλημα της εκφορτικής οδού του σπέρματος δηλαδή της διαδικασίας της μεταφοράς του σπέρματος από τους όρχεις στην ουρήθρα, επεμβαίνουμε με διάφορες τεχνικές.
Ωστόσο, επειδή πλέον έχει γίνει πολύ απλή η διαδικασία της τεχνητής γονιμοποίησης, αντί να προσπαθούμε με διάφορες επεμβατικές τεχνικές να επιδιορθώσουμε τον ανδρικό παράγοντα, μπορούμε να επιλέξουμε κάποια τεχνική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως την ομόλογη σπερματέγχυση, την IVF και τις τεχνικές της μικρογονιμοποίησης».
Τα ποσοστά επιτυχίας με μια εξωσωματική γονιμοποίηση είναι περίπου 25%. Το βέβαιο είναι πως οι κατακτήσεις της επιστήμης, μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά σε οποιοδήποτε πρόβλημα και έχουν πλέον κάνει το όνειρο της απόκτησης παιδιού πιο προσιτό για τα περισσότερα ζευγάρια.

Έλεγχος γονιμότητας
Οι εξετάσεις που απαιτούνται για τον έλεγχο της γονιμότητας της γυναίκας είναι άμεσα εξαρτώμενες από την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Κάποιες από αυτές είναι οι:

• Αιματολογικές εξετάσεις, για να ελεγχθούν τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα της γυναίκας.

• Υπερηχογράφημα, ώστε να εξετασθεί η υγεία των ωοθηκών, το μέγεθος και το σχήμα της μήτρας και η ανάπτυξη των ωοθυλακίων.

• Υστερο-σαλπιγγογραφία. Η υστερο-σαλπιγγογραφία είναι στην ουσία μια ακτινογραφία της μήτρας και των σαλπίγγων. Πραγματοποιείται προκειμένου να διαπιστωθεί αν οι σάλπιγγες μιας γυναίκας είναι διαβατές (αν επιτρέπουν δηλαδή την άνοδο των σπερματοζωαρίων και την κάθοδο του εμβρύου) και αν η κοιλότητα της μήτρας είναι φυσιολογική.

• Λαπαροσκόπηση. Πρόκειται για μία εξέταση που επιτρέπει την άμεση παρατήρηση και τον έλεγχο των εσωτερικών γεννητικών οργάνων της γυναίκας (ωοθήκες, μήτρα, σάλπιγγες), αλλά και άλλων ενδοκοιλιακών οργάνων (έντερο, ήπαρ, χοληδόχος κύστη κ.λπ.) προκειμένου να ανιχνευθεί και να αντιμετωπισθεί κάποιο πιθανό πρόβλημα.

 
Πηγές: 1. Scott, Macpherson, Yates, Hussain and Dixon, The effect of oral selenium supplementation on human sperm motility, British Journal of Urology, Volume 82, Issue 1, pages 76–80, July 1998. 2. Hawkes W.C., Turek P., Effects of Dietary Selenium on Sperm Motility in Healthy Men, Journal of Andrology, Volume 22, Issue 5, pages 764–772, September-October 2001

Δείτε εδώ όλα τα προιόντα που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της υπογονιμότητας.